Alles voor de cijfers?

Natuurlijk heeft u recentelijk ook gekeken naar de uitzending van Brandpunt over 'De macht van de toets'. Mocht dit toch niet het geval zijn, dan zou ik dat tegen niemand zeggen en het gemiste hier snel inhalen. Het programma schetst een beeld van een doorgeschoten beweging waarin alles wordt bepaald door cijfers. Daarmee is het zeer herkenbaar en de parallellen met andere branches zijn overduidelijk. Of is het nodig dat ik u nog even bijpraat over de meest recente ontwikkelingen in bijvoorbeeld de bankensector, de voedselproductie en de gezondheidszorg. Niet de dienstverlenende functie maar de kille zakelijke cijfers staan er in veel gevallen centraal. Met als gevolg veel te ver doorgerationaliseerde 'productieprocessen' waaruit de balans verdwenen is. En waar angst en wantrouwen de belangrijkste drijfveer voor het handelen zijn geworden.

Ook het onderwijs kan zich op dit moment dus niet geheel onttrekken aan de bovengenoemde negatieve spiraal. Toch zijn er wel degelijk mogelijkheden om dat te doen. De eerste is het niet gek laten maken door de cijfers, wat helemaal niet zo complex is als het lijkt. Het begint namelijk met het kijken achter die cijfers. Wat zeggen ze? Hoe betrouwbaar zijn ze? Zijn de conclusies die we eruit trekken geldig. In veel gevallen is dit het startpunt van de relativering. Niet omdat ze niet van waarde zouden zijn, maar omdat we bij de interpretatie de mist ingaan. We maken ons veel drukker dan de cijfers op zichzelf rechtvaardigen. Je zou het vergeefse moeite of verloren energie kunnen noemen.

Als we met deze bril naar de cijfers in en rond het onderwijs kijken, dan zien we dat die prachtige cijfergevel die we samen scheppen lang niet altijd deugt. Toetsen worden examens, leerlingvolgsystemen worden kwaliteitssystemen en fragmentarische leerlingresultaten worden gelijkgeschakeld met schoolprestaties. In veel gevallen zonder dat ze daarvoor bedoeld en geschikt zijn. Maar in de afrekencultuur die we samen creëren, gaan ze deze functie wel krijgen.

Mijn pleidooi is daarom om terug te gaan naar de basis. En daar de vraag stellen wat een specifiek cijfer nu eigenlijk zegt. Dat kan heel veel van de huidige cijferpaniek voorkomen. Om dit te kunnen doen is enige achtergrondkennis met betrekking tot toetsen en rapporteren noodzakelijk. Enige tijd geleden heb ik er een korte discussiefilm over gemaakt. Misschien vindt u het interessant om hier eens naar te kijken. Om vervolgens te kunnen bepalen welke cijfers er nu echt toe doen en welke niet. Ik mag u vooraf al wat verklappen: het ruimt lekker op!